Enige uren na plaatsing van dit blog wordt kabinet Rutte II geïnaugureerd, voor het eerst in volle openbaarheid, met de camera’s van de pers er bovenop. Maar de vrolijkheid op de gezichten zal gespeeld zijn.

Het begint namelijk tot de top van de VVD – en de PvdA! –  door te dringen dat verdere steun aan het Rutte II akkoord voor de VVD gelijk staat aan zelfmoord.
Ze hadden het eindelijk voor elkaar: ze stonden als nieuwe volkspartij degelijk op minimaal 30 liberale zetels, met uitzicht op meer, en dan staan ze opeens op het punt om alles in één keer weg te gooien.
Het nog langer vasthouden aan dit akkoord zal nooit meer goed te praten zijn. Het vertrouwen kwam te voet, en gaat na dit soort verkeerde keuzes met een Ferrari.

.

De principiële blunders van de VVD

.

1. Nivellering via de zorgpremie

Allereerst is er de ongekende nivelleringsoperatie in de zorg. Iedereen valt over de enorme bedragen die hiermee gemoeid zijn (wilt u wellicht weten hoe u zelf gepakt wordt, vul dan deze“plukwijzer” in).                      

Maar die bedragen acht ik van secundair belang. Principieel is de vraag hoe we onze samenleving inrichten.

Daarbij kiezen we sowieso al voor een drastische nivellering. Door progressieve inkomensbelasting houdt een veelverdiener percentueel netto veel minder over dan een minimumloner. Die progressiviteit is flexibel: elke regering kan de percentages en de hoogte waarop die ingaan aanpassen aan de situatie.
Dit accepteert bijna elke Nederlander, ook een liberale.

Sterkere schouders
Dat er in de huidige crisis een groter offer gevraagd wordt van de beter gesitueerden is voor mij vanzelfsprekend. Ik zou zelfs akkoord gaan met een veel grotere crisistaks voor mijn soort mensen (geen gezin, wel goed inkomen) dan het best wel aanzienlijke bedrag dat ik nu kwijt zal zijn. Die crisistaks is dan als zodanig zichtbaar en zou teruggedraaid moeten worden als daar weer ruimte voor is. Dat ter beoordeling in de toekomst.

Nivellering op nivellering op nivellering
Wat er fout is aan de zorgnivellering is het principiële karakter ervan. Nivelleren doe je op inkomen, niet op uitgaven. Ik heb al zwaar belasting betaald op mijn inkomsten, en als ik dan mijn netto inkomen (mijn eigen geld dus) ga uitgeven, dient dat geld gelijkwaardig te zijn aan dat van Jan Modaal . Ik kost als rijkere burger evenveel (volgens de statistieken zelfs minder) aan zorg als een arbeider. Er is geen rechtvaardiging voor om mij veel meer voor dezelfde zorg te laten betalen.
Wat is de volgende stap? Aardappels duurder maken voor wie met een luxe auto naar de supermarkt komt? Dat wordt dan driedubbelop, want als je met een wat duurdere auto komt, dan heb je daar al flink progressief meer belasting op betaald. Nadat je al progressief  belasting op je inkomen hebt betaald waarmee je die auto betaalt.

Het is in de ogen van veel VVD kiezers een hoofdtaak van hun partij om de blinde nivelleringsdrang van de socialisten binnen de perken te houden, en in ieder geval om het uitdijen ervan naar andere gebieden dan de inkomstenbelasting resoluut af te wijzen en met alle middelen te voorkomen. De zorgnivellering is een harde klap in het gezicht van al deze kiezers.

Maar er zijn ook praktische nadelen van dit nivelleren op uitgaven in plaats van op inkomen:

Oncontroleerbare willekeur
De verschillende nivellerende regelingen gaan interfereren. Veranderingen in de regelingen hebben niet voor iedereen dezelfde gevolgen. Bepaalde groepen hebben er veel meer nadeel van dan andere, en dat over het hele inkomensbereik. Niemand heeft nog inzicht in de inkomensgevolgen van beleid voor individuele gevallen. Dit is in strijd met de door de VVD gewenste helderheid van overheidsbeleid.

Dom houden
Het nivelleren van de zorgpremie ontneemt de burger het zicht op wat de zorg kost. Het grootste deel van de bevolking wordt fors gesubsidieerd op zijn zorg en zal dus niet geneigd zijn een groot beslag op zorg als een eigen probleem te zien. Er wordt blijkbaar voor hem gezorgd.

Dit is de bekende in-slaap-sus-houding die de socialisten al jaren bij voorkeur hanteren, maar is volstrekt in strijd met de zelfredzaamheid van de burger die we nodig hebben in de toekomst en waar de VVD voor staat. De maatregel gaat principieel in tegen deze liberale gedachte.

De inkomenspiramide
Nivelleren gebeurt altijd in moeilijke tijden.
Een zekere afstand tussen de hogere inkomens en de het minimumloon is namelijk nodig voor een gezonde werking van de economie. We zitten tot bovenmodaal al met erg kleine netto verschillen, en in goede tijden is het economisch eerder nuttig om daar wat meer ruimte in te creëren dan sterker te nivelleren.

Maar in slechte tijden moet er bezuinigd worden. Dat moet dan ook iedereen voelen, want er komt pas weer verbetering als de productiviteit stijgt. En dat doet hij pas als men bereid is om voor minder geld harder te werken.
Een crisis is dus niet alleen economisch op te lossen: er is een psychologische component. Er moet een crisisgevoel ontstaan. Pas dan doet men echt zijn best om zijn baan te behouden, neemt men desnoods een baan aan onder het eigen niveau, en is men bereid om in de eigen toekomst te investeren door zich bijvoorbeeld bij te scholen. Helaas zijn er voor iemand die een veilige vaste baan heeft veel te weinig prikkels in onze verzorgingsmaatschappij om aan zijn toekomst en zijn waarde voor de economie en de samenleving te werken.
Bij nivelleringen is er dus één harde wet: iedereen moet erop achteruit gaan, alleen de zwakkeren veel minder!

Daaraan ligt een tweede wetmatigheid ten grondslag: wat je onderin de piramide weggeeft , moet je bovenin vele malen terughalen. Er zijn immers veel meer lage dan hoge inkomens.
Als je dan ziet dat tweeverdieners met samen €50.000 inkomen er per jaar €1500 op vooruit gaan, dan snap je dat de hogere inkomens er belachelijke bedragen op achteruit moeten gaan. Zonder daarmee ook maar iets aan de crisis bij te dragen. Dit offer wordt alleen van hen gevraagd om de PvdA een goede beurt bij de kiezers te laten maken. Hiervoor is uiteraard bij de VVD achterban geen enkel draagvlak.


Daar komt zoals u ziet nog iets bij: het traditionele gezin wordt in het bijzonder gepakt. Dat krijgt namelijk bij hetzelfde inkomen van €50.000 van één partner slechts €91 ipv €1500 per jaar. Er zit dus ook nog een enorme bonus voor tweeverdieners in. Blijkbaar vindt de regering het nodig om bepaalde samenlevingsvormen zeer sterk te bevoordelen boven andere. Ook dit is wederom volstrekt in strijd met de liberale beginselen.

.

2. Europa

De tweede principiële blunder is het beleid naar Europa. Het akkoord geeft de PvdA bewindslieden op dit gebied een carte blanche om met volle kracht op een federaal Europa af te koersen.  Terwijl een grote meerderheid van de bevolking hier absoluut tegen is. Maar wat erger is: met name het grootste deel van de VVD kiezers. Het is immers volstrekt in strijd met een minder grote invloed van de overheid, om je soevereiniteit weg te geven naar een rabiate regelinstantie als het Europese Parlement, dat al jaren alles doet, hoe gek en kostbaar ook, om de eigen invloed te vergroten. Wederom dus een principiële zonde tegen het liberalisme.

Onomkeerbaar
Beide blunders zijn niet alleen principieel, maar ook onomkeerbaar.
Dit begint bij de kiezers door te dringen, en het gevolg is dat men het gevoel krijgt dat de VVD haar principes heeft weggegeven. Hun belang, maar erger nog, hun liberale visie op de maatschappij is blijkbaar niet meer veilig bij de VVD.

 

De Formatie

Hoe hebben Rutte, Kamp en Blok het zover kunnen laten komen?
In mijn vorige, optimistische blog over de snelle formatie, gaf ik al aan dat het er haast op leek alsof de formerende politici mijn profetische verkiezingsblog hadden gelezen, zo letterlijk hadden ze zich eraan gehouden.
Maar toen wist ik nog niet wat de inhoud van het akkoord was.

Nu kunnen we vaststellen dat ze het blijkbaar niet, of althans niet goed hebben gelezen.
Ik stelde namelijk dat men éérst zou moeten bepalen wat elk van hen belangrijk vond, en dus nooit zou opgeven. En dat men elkaar daarbij de eigen hoofdpunten zou gunnen. Er stond niets bij over het inleveren van je eigen belangrijkste principes.

Het lijkt er sterk op dat de VVD al op de eerste dag bij deze vaststelling ingepakt is door de PvdA.

Rutte had als hoofdeis uiteraard een gezond economisch beleid, dus minder dan 3% begrotingstekort, en liefst een aantal daadkrachtige ingrepen in de economische verhoudingen. Maar daar zou de PvdA sowieso mee moeten hebben instemmen om de economie gezond te houden, dat was geen concessie aan de VVD.

Nadat deze begrotingseis was vastgesteld, werd verder samen naar de maatregelen gezocht om de economie houdbaar te maken voor de komende jaren. Daarbij was het inderdaad een kwestie van elkaar punten gunnen en uitruilen, zoals ik al schreef op 13 september. Maar daarbij kun je best vasthouden aan je politieke principes.
Kijk eens hoe de PvdA in het akkoord Den Uil laat verbleken en de partijbonzen zich in luilekkerland wanen…
Terwijl elke liberale kiezer zich uitgekleed en verraden voelt.

De rol van Wouter – Raspoetin – Bos
Om de gang van zaken te begrijpen moeten we terug naar de verkiezingen. De uitkomst hiervan vereiste in de huidige crisissituatie een totaal nieuwe vorm van coalitievorming, die zelfs voor een buitenstaander als ik voorspelbaar was.

Wouter Bos, die na de rampzalige start van Samsom rond het Kunduz akkoord persoonlijk heeft ingegrepen (letterlijk: hij is bij hem langsgegaan om hem met een stevige pep talk weer in het zadel te helpen), zat ook achter Diederik’s spectaculaire make-over, achter zijn campagne, en was tot slot de sleutelfiguur in de onderhandelingen over het regeerakkoord. Zijn invulling van De Nieuwe Politiek zoals ik die beschreef: pragmatisch, loyaal en met ruimte voor elkaar’s hoofdpunten, was de zogenaamde 80%- 20% regel: elk kreeg een aantal dossiers, en mocht daarvoor voorstellen doen. De ander mocht daarin dan vervolgens maximaal 20% amenderen. Hiermee is het VVD team akkoord gegaan.

De regel klinkt redelijk, en ik neem aan dat als je daar in totale afzondering uiterst pragmatisch mee aan de slag gaat, dat er dan een sfeer ontstaat waarbij je meegenomen wordt in een maalstroom.
Group-think heet dat. En het is zeer gevaarlijk. Zeker in deze samenstelling: Bos en Samsom zijn uiterst intelligente rassocialisten. Zij zullen hun eigenlijke ideologische drijfveer nooit verloochenen.
Rutte, Kamp en Blok zijn goedwillende pragmatici die de bestuurbaarheid en de toekomst van het land op de eerste plaats gezet hebben, maar zich blijkbaar in liberaal opzicht geheel hebben laten uitkleden door hun veel gehaaidere tegenstanders.

Ik kan er niets anders van maken.

(Deze paragraaf is mede gebaseerd op informatie uit de columns van Paul Jansen in de Telegraaf, die net als zijn illustere voorganger Kees Lunshof altijd uiterst betrouwbare inside informatie geeft over wat er in Den Haag achter de schermen gebeurt)

Samenhang
Door deze aanpak is overigens wel de samenhang in het beleid geheel verdwenen. Een voorbeeld:
Het traditionele wat grotere gezin met één kostwinner met een goed inkomen krijgt véél zwaardere zorgkosten, sterk stijgende energiekosten (een groot huis kost veel energie, en de duurzame verspilling aan klimaatbeleid wordt sterk opgevoerd en via de energierekening teruggehaald), hogere hypotheekkosten, en stijgende kosten aan kinderen (een miljard bezuiniging) en hun onderwijs (grotere eigen bijdrage).
Deze groep kan zich met deze dramatische lastenverzwaring geen passend groter huis meer permitteren wanneer de kinderen behoefte krijgen aan een eigen kamer. Hierdoor gaat de huizenmarkt voor jaren op slot  en zal de bouw zich niet herstellen.
Dit is, neem ik aan,  geen doelbewust beleid, maar het gevolg van de gefragmenteerde manier waarop het akkoord tot stand is gekomen. Pas nu blijken de consequenties.

Is De Nieuwe Politiek mislukt?
Op deze basis verder gaan is onmogelijk. Hiermee kan de 1e kamer nooit akkoord gaan. De zorgnivellering komt er dus niet.
Voor het Europabeleid houd ik mijn hart vast, hoe dat afkoopt is zeer de vraag.

De vraag is nu: is de pragmatische Nieuwe Politiek definitief mislukt, en moeten we weer op de oude manier regeerakkoorden tot in het laatste compromis gaan uitwerken, en vervolgens de kamer vier jaar buitenspel zetten?
Is zelfs de huidige coalitie mislukt en kan de inauguratie zo meteen maar beter niet doorgaan?

Mijn antwoord op beide vragen is nee: de huidige coalitie is de enig mogelijke, nieuwe verkiezingen storten het land in een chaos, en er is een noodzaak voor een nieuwe manier van coalitievorming. De aanpak is principieel juist geweest, alleen is het bij de invulling flink misgegaan.

Hoe moet het dan wél, als de heren door de VVD achterban keihard teruggestuurd worden naar de onderhandelingstafel?

Allereerst: de PvdA kan dit moeilijk tegenhouden, want anders rest de VVD niets anders dan het opblazen van de coalitie. De socialisten hadden het ook gewoon kunnen zien aankomen: wat te mooi lijkt om waar te zijn is dat meestal ook. Een sluw behaalde overwinning kan zich tegen je keren.

Er komt dus een revisieronde. Alles moet weer even helemaal open liggen. Dat is gewoon de politieke werkelijkheid.
In het laatste deel van dit blog zal ik aangeven wat er mijns inziens zou moeten gebeuren.

 

Het verbeterde regeerakkoord

Het afbakenen van de randvoorwaarden
Er wordt begonnen met het opstellen van een raam-akkoord. Hierin wordt per ministerie  een uitgavenplafond afgesproken. Hierbij hoort ook het direct kiezen van de beoogde bewindslieden, die zich aan dit plafond committeren.

Dit proces wordt deze keer gemakkelijk, want de bewindslieden zijn immers vandaag geïnaugureerd, en er ligt al een kloppende begroting. De huidige onrust is namelijk vreemd genoeg niet van financiële aard: Europa noch de zorgnivellering hebben gevolgen voor de begroting.

Verder wordt,  zorgvuldiger dan nu blijkbaar is gebeurd, vastgelegd welke principes en beleidspunten echt heilig zijn voor beide partijen.

Op Europagebied is dit m.i. een groter probleem dan wat betreft de zorgpremie.
De PvdA kan onmogelijk stellen dat een dermate drastische nivelleringsoperatie een redelijke eis is voor nota bene de kleinste partij van de twee. De PvdA achterban is trouwens al tevreden wanneer de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen, dus wanneer de lage inkomens grotendeels (maar niet helemaal!) ontzien worden. Daar hoeft de VVD geen probleem mee te hebben.
Europa is niet principieel op te lossen en zal dus verzwegen worden. Dat probleem komt vanzelf wel weer eens bovendrijven en moet dan maar opgepakt worden.

Regeren wordt weer democratisch
Het raamakkoord met de financiële plafonds en de heilige huisjes wordt de basis van de samenwerking. De verdere invulling is aan de ministers, en wordt gewoon democratisch in de kamer aan de orde gesteld. Het kabinet valt alleen als de één de ander in de kamer chanteert, of dwingt om het raamakkoord te breken. Maar alles staat ter discussie, zij het dat bij het afschieten van een regeling, er een alternatief geboden zal moeten worden dat niet méér kost .

Dat was tot voor kort ondenkbaar, met als gevolg steeds verder dichtgetimmerde regeerakkoorden. Maar het is door het vorige gedoogkabinet bewezen dat dit prima mogelijk is. En het is een enorme verbetering voor het democratische gehalte en de flexibiliteit van het bestuur.

Om de kans op problemen in de uitvoering te verkleinen wordt er bij het opstellen van het akkoord wel al in grote lijnen over de invulling gesproken. Maar ook dat is al grotendeels gedaan.

De “Nieuwe Kamerleden”
Bij het elkaar dossiers gunnen hoort dat je als politicus niet meer hoeft te veinzen dat je achter alle punten in het akkoord staat, zoals vroeger toen dat daarom ook vaak zo’n onzinnige compromissen waren.

Vreemd genoeg zijn de politici hier nog niet achter. Kamerleden van beide partijen beklagen zich op TV dat ze sommige punten in het akkoord niet kunnen verdedigen. Maar dat hoeven ze ook niet: ze mogen nu eerlijk zeggen dat ze het een slechte maatregel vinden. En ook dat ze daar toch het kabinet niet over zullen laten struikelen.

De Eerste Kamer
De Nieuwe Politiek is veel pragmatischer dan de oude. Deze nieuwe aanpak moet het hebben van jonge, flexibele politici die minder zwaar ideologisch belast zijn dan hun voorgangers. Maar die ook minder levenservaring hebben dan de oude rotten die vroeger de dienst uitmaakten. Ze zullen zich eerder verliezen in de waan van de dag.

Daarom is het zo belangrijk dat we een Eerste Kamer hebben.
We herinneren ons allemaal de nacht van Wiegel, waarin deze hoogstpersoonlijk het uit momentane politieke opportuniteit (lees D66) voortkomende voorstel voor een correctief referendum naar de prullenbak verwees. Waar het ook thuishoorde: iedereen was achteraf eigenlijk blij dat dit onzalige voorstel het niet gehaald heeft, en er is nooit meer iets van vernomen.

Dit gezonde verstand van de bedachtzame eerste kamer zullen we heel hard nodig hebben bij de veel minder stabiele koers die de tweede kamer de komende jaren noodgedwongen zal varen. Veel te doldrieste veranderingen zoals de nivellerende zorgpremie en de buitensporige lastenverzwaring voor de grotere gezinnen mogen geen kans maken de zorgvuldige evaluatie door de senatoren te overleven.

In de huidige situatie is het dan ook niet het gebrek aan een meerderheid van de coalitie in de eerste kamer  die de slechte voorstellen van het akkoord zullen doen sneuvelen, maar het gezonde verstand van de VVD fractie daar. En hopelijk ook van de rest van de senatoren.

De uitkomst
Hoe zal het herziene akkoord eruit zien?
Dat is eenvoudig: bijna identiek aan het huidige.

Alleen:
– De zorgpremie blijft gewoon voor iedereen gelijk.
– In plaats daarvan verandert uiteraard de belastingverlaging voor de hogere inkomens in een flinke (tijdelijke?) verhoging.
– De gezinnen zullen minder buitenproportioneel gepakt worden.

Verder:
– Klimaatbeleid blijft.
– Aan duurzame energie wordt nog steeds miljarden verspild.
– Europa wordt doodgezwegen

De VVD heeft door de aanvankelijke ontsporing zware averij opgelopen, maar kan na de herziening de rug weer rechten en aan herstel van het vertrouwen gaan werken.

Al met al is het overigens niet zo vreemd dat de eerste formatie volgens dit nieuwe principe kinderziektes vertoond heeft. Alleen jammer dat mijn VVD daar zoveel schade door opgelopen heeft. Zeker omdat dat nergens voor nodig was.