Kwetsbare Aarde III

Dit is een vervolg op eerdere ‘postings’ hier en hier.

In deze laatste aflevering komen de volgende thema’s aan de orde:

• Plastic afval in de oceanen;
• Vervuiling van het milieu;
• Aantasting van onze atmosfeer;
• Overstromingen door stijging van de zeespiegel.

Plastic afval in de oceanen

In de afgelopen decennia is de mens zeer onzorgvuldig omgegaan met plastic (kunststof) afval. Via rioleringen, sloten, kanalen en rivieren kwam dit afval in zee en de oceanen terecht. Plastic vergaat niet, maar wordt wel door invloed van het zeewater en de golfslag afgebroken tot kleine deeltjes van soms microscopische afmetingen. Deze kleine deeltjes worden door zeedieren als voedsel gezien. Via kwallen, schildpadden, vogels en vissen komt dit gevaarlijke en soms giftig afval (toxinen) in de voedselketen terecht.

Een  groot gedeelte (men schat dit op ongeveer 5%)  van de oceanen is bedekt met deze plasticsoep. In de literatuur wordt een oppervlakte genoemd van 700.000 tot 15 miljoen km² en de hoeveelheid komt neer op 100 miljoen ton. Dit is een gebied van minstens 34x Nederland.

Geconstateerd is, dat de soep een dikte heeft van soms wel 4 km.  Vele schepen lopen averij op door die troep en de schatting is, dat de schade ongeveer 1 miljard US Dollar per jaar bedraagt.

In de Stille Oceaan, de Indische Oceaan en de Atlantische Oceaan komen ringvormige stromingen voor, Gyren genaamd, waardoor het plastic op een hoop wordt gedreven.

Zeestromingen in de oceanen (Gyren).

Wetenschappers van de universiteit Darthmouth in New Hampshire VS publiceerde in het tijdschrift “Earth’s Future” (mei 2014), dat er ongebruikelijke hoge concentraties plastic zijn aangetroffen in poolijs. Door het smelten van het poolijs komt deze rotzooi ook nog eens in de oceanen terecht.

Plaatjes zeggen soms meer dan woorden.

 

 

Een groep studenten van de Technische Universiteit Delft o.l.v. Boyan Slat (1994) zijn een project gestart om de oceanen plasticvrij te maken: “The Ocean Cleanup”.

Hierbij wordt gebruik gemaakt van de stroming in de oceaan, zodat geen pompen nodig zijn om de plastic soep naar een vast punt te brengen. Het verzamelen gebeurt met behulp van drijvende schorten in een V-vorm en de soep wordt door de stroming naar de V-punt gedreven en daar mechanisch opgeschept.

Men denkt deze klus in 5 jaar tijd te kunnen klaren. Men is op zoek naar bedrijven, die hierin willen investeren en het project willen uitvoeren. Men heeft berekend, dat de opbrengst aan plastic (recycling) voldoende is voor een verantwoorde investering.

De olieprijs is het laatste halfjaar (2015-2016) enorm gekelderd. Kunststof wordt uit olie gemaakt. Op dit moment is de productie van kunststof uit olie goedkoper dan door de verkrijging uit recycling. Dit betekent een financiële tegenvaller voor dit project.

Vervuiling van het milieu

In lang niet alle landen ziet de overheid er op toe, dat rivieren, zeeën en grond vervuild worden. In Spanje is deze opname gemaakt van de vervuiling van de rivier Rio Tinto.

 

 

 

 

 

 

Een ander voorbeeld is de Yellow River – Lanzhou, China.  Bij de naam Yellow verwacht je niet dat het water in de rivier rood is.

 

 

Veelvuldig dierenleed is er ten gevolge van olielozingen of ongelukken met schepen en olieplatforms. Ook de mens ondervindt hier catastrofale gevolgen van.

 

Olievervuiling

Naarmate de olie- en gasvoorraden kleiner worden, komen teerzand en schaliegas steeds meer in de picture. Teerzanden zijn afzettingen van zand, klei, water  en bitumen. De totale bekende wereldreserves bedragen het equivalent van 6000 miljard vaten aardolie; meer dan de conventionele aardoliereserves.

Het Athabascagegebied in Canada en het Orinocogebied in Venezuela zijn beide goed voor één derde van de wereldreserves.  De ontginning van teerzanden veroorzaakt echter milieuproblemen: grote landoppervlakten worden ontgonnen, oerbossen worden gekapt, risico van meren vol giftig afval, er is een verhoogd waterverbruik en er is sprake van verspreiding van giftige stoffen. Voor de winning van een vat ruwe olie is 0,5 – 0,65 vat olie nodig. Voor de winning van een vat olie is 300 tot 600 liter water nodig. Gebrek aan voldoende water en arbeidskrachten vormen belangrijke logistieke problemen.

Schaliegas is aardgas dat wordt gewonnen uit schalie. Om dit gesteente te bereiken worden boringen uitgevoerd die horizontaal worden voortgezet, zodra de steenlaag bereikt is. Aangezien boringen niet voldoende zijn om het gas te doen vrijkomen, dient de boorput te worden gestimuleerd. Dit gebeurt door middel van een techniek die hydraulisch fractureren, of “fracking” genoemd wordt. Hierbij worden onder hoge druk grote hoeveelheden water, zand en chemicaliën ingespoten. Door de grote druk breekt het gesteente. De ontstane scheurtjes worden open gehouden door het ingespoten zand.

Deze mix van water en chemicaliën wordt dan weer opgepompt. Dit productiewater neemt zware metalen en van nature radioactieve elementen uit de ondergrond op. Dit moet als chemisch afval worden verwerkt. Een gedeelte van de gebruikte chemicaliën en vloeistoffen blijft echter in het gesteente achter.

De exploitatie van schaliegas zal de energiemarkten beïnvloeden. De Verenigde Staten zullen tegen 2035 een netto-exporteur worden in plaats van een importeur van gas door de winning van schaliegas. Ook op dit onderwerp hebben we te maken met voorstanders en tegenstanders. Een groot voorstander van winning van schaliegas met behulp van fracking is ir. Jeroen Hetzler. Op Climategate.nl d.d. 16 maart 2016 kunt u zijn artikel “Verantwoordelijke volksvertegenwoordigers” raadplegen.

Een groot nadeel van fracking wordt beschreven in het BTO (Bedrijfstakonderzoek) van maart 2015: Rapport schaliegas en Drinkwater. Er wordt melding gemaakt van 81 veel gebruikte fracking chemicaliën. Hier zijn ook sterk giftige en carcinogene verbindingen bij.

Mogelijk kan de winning van schaliegas leiden tot aardbevingen als gevolg van bodemdaling. De winning van schaliegas is verder omstreden, omdat de kwaliteit van het drinkwater in gevaar kan komen. Op dit punt gaan gasbedrijven en drinkwaterbedrijven zeker niet vrijuit. Bij het boren van gas- en waterputten worden op grote schaal chemicaliën gebruikt en waterleidingbedrijvengebruiken aantoonbaar op grote schaal chemicaliën bij het ontstoppen en regenereren van hun waterbronnen.

Zowel de olie uit teerzand winning als de aardgaswinning uit schalie zijn schadelijk voor het milieu. De mensheid zit echter in een patstelling. De bekende voorraden aan olie en gas komen onder druk te staan en het aanbod van duurzame energie is nog verre van voldoende om aan de vraag naar energie te voldoen.

Om onze toekomst qua energie voorziening veilig te stellen zijn er slechts twee scenario’s:

1. Zonnespiegels (dus niet alleen zonnepanelen!) in tropische en subtropische gebieden. Maar een van de grootste zonne-energieprojecten, Ivanpah in Californië, staat op de rand van een faillissement;
2. een nieuwe generatie kerncentrales.

Met (zwaar gesubsidieerde) windturbines redden we het niet!

Aantasting van onze atmosfeer

De aardatmosfeer of dampkring is de lucht om de Aarde. De atmosfeer is door de zwaartekracht aan de Aarde gebonden en neemt ook deel aan de aardrotatie. De atmosfeer is van essentieel belang voor het leven op Aarde; zonder atmosfeer zou het leven op Aarde niet mogelijk zijn.  We moeten er ons bewust van zijn, dat de leefbare zone in de atmosfeer voor mens en dier zich beperkt tot pakweg 4 km hoogte.

Met een afbeelding van de Aarde en haar atmosfeer (blauwe lijn) is te zien hoe kwetsbaar en afhankelijk wij zijn van dat kleine stukje zuurstofrijke en drukvriendelijke atmosfeer.

Overstromingen door stijging van de zeespiegel.

Overstromingen zijn ook een bedreiging voor de mens in lage landen.  Overstromingen kunnen een gevolg zijn van aardbevingen (tsunami), orkanen, intensieve neerslag en de stijging van de zeespiegel. Aardbevingen en orkanen zijn van natuurlijke aard.

Er zijn 4 oorzaken voor het stijgen van de zeespiegel:

1. Verhoging van de temperatuur van het zeewater: warm water neemt een groter volume in. Het zeewater wordt door het zonlicht (een kortere golflengte) opgewarmd en niet door de warmtestraling (een langere golflengte) vanuit het broeikaseffect. Deze warmte straling dringt slechts 1/1000 mm in het water door.  Een ander fenomeen dat zich voordoet is dat de snelheid van de warme Golfstroom afneemt en inmiddels met 30% (bron: Nature 1 december 2005). Het oceaanwater is in tropisch gebied langer onderweg, zodat het zeewater langer door de Zon beschenen wordt en dus warmer wordt. Het warmer worden van het oceaanwater leidt tot meer verdamping, dus meer wolkenvorming en dus meer en intensievere regenbuien.

Een andere (natuurlijke) oorzaak van de opwarming van het oceaanwater is het EL NIÑO effect. Het KNMI vermeldt op haar website: “EL NIÑO dit jaar (2015-2016) zeer sterk”. Het temperatuurverschil kan in de bovenste waterlaag (1 meter diepte) van de Grote Oceaan oplopen tot 8 graden C.

2. Er vindt afsmelt plaats van gletsjers en landijs op de polen, waardoor extra water in zee stroomt.

3. De mens heeft de afgelopen decennia enorm veel grondwater opgepompt, dat uiteindelijk ook in zee terechtkomt.

4. Er vindt in Nederland inklinking van de bodem plaats, waardoor het zeeniveau hoger wordt. De gemiddelde bodemdaling in Nederland is 10 tot 20 cm. per eeuw.

5. Effecten van de laatste ijstijd. Aan het begin van het Holoceen (11.700 jaar geleden) ontstond er een periode van opwarming, waardoor het overgrote deel van de ijskappen smolten. De zeespiegel in de Noordzee steeg ongeveer 100 meter en deze stijging is nog steeds bezig. In de vorige eeuw is de zeespiegel door dit effect met 15 cm gestegen.

Verhoging van de zeespiegel heeft tot gevolg, dat de waterstand in de rivieren ook hoger wordt. Langdurige en intensieve regenval is ook een oorzaak van hoge rivierstanden. Overstromingsgevaar komt dus van twee kanten.

Hoogtes t.o.v. N.A.P. Grote delen van Nederland liggen ver onder N.A.P.

Het laagste punt van Nederland ligt bij Nieuwerkerk aan de IJssel (6,76 m onder N.A.P.) Zelf woon ik in een dorp in de Gelderse vallei, dat 4 m boven N.A.P. ligt. Toch is dit geen garantie, dat er geen overstromingen zullen plaats vinden: aan de zuidkant van de Gelderse Vallei stroomt de Rijn en de rivierhoogte bij Amerongen is 6 m boven N.A.P. N.A.P. hoogtes zijn voor elke plaats te vinden op www.ahn.nl.  Voor Nederland is het van levensbelang, dat zowel de zeedijken alsook de rivierdijken optimaal qua hoogte en sterkte zijn. Uit onderzoek door Rijkswaterstaat kwam naar voren dat honderden kilometers van onze dijken worden bedreigd door “piping”: water dat onder de dijk doorloopt en gaten veroorzaakt. Het gevolg is dat dijken bij hoog water kunnen instorten.

De Nederlandse regering zou zich toch eens opnieuw moeten afvragen of er niet meer geld en aandacht besteed moet worden aan de kwaliteit van onze dijken. Een belangrijk aandachtspunt zijn de zeedijken in België en Noord-Duitsland. Bij een dijkdoorbraak daar, zal er ook in Nederland sprake zijn van overstromingen.

Een opsteker is het Copernicus programma van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, die in 2014 de satelliet Sentinel-1 heeft gelanceerd. Deze satelliet registreert o.a. bodembewegingen.  Zo heeft Sentinel-1 bijvoorbeeld vastgelegd, dat de dijk van de Hond Bossche Zeewering aan de zuidkant langzaam daalt en dat de Lauwersmeerdijk op bepaalde stukken instabiel is.  Intussen zijn reeds 3 Sentinel satellieten geplaatst.

“Met het Copernicus programma (6 stuks Sentinel satellieten) kunnen we  onze kwetsbare Aarde goed in de gaten houden, zodat we ons enige ruimteschip voor een zeer lange tijd kunnen behouden”, aldus astronaut André Kuipers.