Een gastbijdrage van Gerard d’Olivat (vanuit Frankrijk).

Het zijn altijd weer dezelfde beelden aan het einde van zo’n ‘klimaatconferentie’. Dit keer was het, uitgerekend in Katowice, midden in het kolenmijngebied van Silezië. Iedereen holt zenuwachtig heen en weer met papierentijgers om nu eens en voor altijd de aarde te redden. Dat alles daar op ‘kolenstroom’ draait mag de pret niet drukken.

Ik moet dan terugdenken aan eind 2007 waarin eenzelfde padvinderachtig ritueel zich voltrok in Bali. Ook daar moest de wereld gered worden. En er lag toen een grote kans, daar was iedereen het over eens. AL Gore had zojuist met zijn boxoffice success over de ‘ongemakkelijke waarheid’ alle neuzen dezelfde kant op gedraaid.

Die conferentie heb ik met grote aandacht gevolgd omdat ik verschillende mensen uit het gevolg van minister Cramer van nabij kende. Haarzelf kende ik ook goed, maar dat was meer uit de zeventiger jaren toen ‘natuur en milieu’ eigenlijk pas ontdekt waren. Zij stapte samen met enkele andere vooruitziende studenten snel op die net vertrekkende trein om ‘ergens’ en ‘wat later’ allerlei belangrijke bestuursfuncties te gaan bekleden in het ‘maatschappelijk’ klimaatdebat.

Nou ja, ze waren er maar druk mee daar op dat tropische eiland en toen die klimaatconferentie voorbij was, wat ging minister Cramer doen toen ze terug in Nederland was? Juist, ze ging contracten tekenen voor de bouw van drie nieuwe kolencentrales! Dat is pas een ‘ongemakkelijke waarheid’!

In een interview dat ze onlangs gaf, gaf ze aan dat ze er nu wel graag eigenhandig de sloophamer in wilde jagen. Spijt komt na de daad zullen we maar zeggen, net nu die centrales goed en wel draaien en met hun miljarden verslindende biomassa verbrandingen toch opeens een mooie bijdrage schijnen te leveren aan onze CO2 neutrale ‘duurzaamheids’ leugen.

Kolen zit in het verdomhoekje, zoveel is wel duidelijk en we doen alsof we er bijna zijn met de uitfasering van deze energietak, die samen met bruinkool toch nog goed is voor bijna 30% van onze EU-energieopwekking. We doen net alsof, net als met veel taboes, maar is het in de praktijk ook zo?

De conferentie in Katowice was nog maar koud beëindigd of de regering Macron kondigde aan dat de kolencentrales in Frankrijk ‘naar verwachting’ in 2022 allemaal gesloten zouden zijn. Nou zijn het er hier in dit land niet zoveel. Vier om precies te zijn en toch nog samen goed voor zo’n 2400 MW. De helft in staatshanden de andere twee in handen van Uniper.

En die laatste twee zijn vorige week verkocht aan Daniel Kretinsky, de Tsjechische miljardair en eigenaar van de EPH (Energetický a Průmyslový Holding).

Een holding in ‘energie en industrie’. Misschien heeft u nog nooit van hem gehoord, maar de energietak van zijn bedrijf is inmiddels de vijf na grootste in Europa en hij koopt vooral steen- en bruinkoolcentrales op waar hij er maar de hand op kan leggen. In Duitsland, Engeland, Italië, Hongarije en nu dus ook Frankrijk. Het heeft hem inmiddels de bijnaam bezorgd van ‘doctor Fantomas’ van de energiesector. Nu al een tiental jaren koopt EPH firma’s en aandelen in de energiebranche. Eerst in zijn thuislanden Tsjechië en Slowakije, dan in een zestal andere landen. Het gasnetbedrijf Eustream, dat Russisch gas via de Oekraïne naar de EU transporteert, mijnbouwbedrijven bij Katowice, kolen- en gas centrales in Italië en Engeland en nu ook Frankrijk. En ze participeren in Slowaakse kernenergie. Uiteindelijk nu een paar jaar later goed voor een kleine veertig centrales met een productie van meer dan 100 TerraWattuur.

Hij denkt en handelt buiten de blackbox van het transitiedenken. In het voorjaar van 2016 koopt hij de Oostduitse Braunkohlesparte van Vattenfall, juist op het moment dat vrijwel ieder energieconcern en hele staten ‘afscheid’ aan het nemen zijn van kolen en bruinkool. En zo bezit zijn EPH in één keer de helft van de Duitse bruinkoolproductie.

Een interessant moment, want juist nu het megaconflict over de voortzetting van kernenergie beslist is, begint Duitsland aan een nieuw tobberig energieconflict. Nu is ‘kolen en bruinkool’ het doelwit van de actievoerders. Maar waar kernenergie ‘maar’ 9% uitmaakt van de stroomvoorziening, gaat het nu opeens over ongeveer 40% van de energieproductie en honderdduizenden arbeidsplaatsen.

Maar roei maar eens in tegen de druk om de ‘wereld’ te redden. Dat dringt zelfs door tot de aandeelhouders (bad banks) en dus trekt iedereen zich terug uit die markt. Vattenfall, Eon en RWE in Duitsland, Eon in Italie, Centrica in Engeland en nu ook RWE in Hongarije. Allemaal gerenommeerde bedrijven die onder publieksdruk hun ‘kolenaandeel’ verkopen aan de eerstbiedende. De cowboys van de energiemarkt, het Finse energieconcern Fortum, maar toch vooral EPH.

En na een paar maanden nadat Merkel in december 2015 de Parijse ‘emissieakkoorden’ ondertekent, koopt Kretinsky vier dagbouw bruinkoolmijnen en drie bruinkoolcentrales in Lausitz, de bruinkoolstreek bij uitstek in de voormalige DDR.

Een psychologisch perfect moment. Sinds 2011 waren de stroomprijzen in de hele EU dramatisch gekelderd en wilde het Zweedse staatsbedrijf Vattenfall perse van hun CO2 uitstotende bruinkoolcentrales af. En onder druk van de Zweedse regering worden de centrales voor een spotprijs verkocht. Een symbolische prijs volgens insiders vanwege de politieke risico’s en op een dieptepunt van de markt. Bij de overname in 2016 staan de groothandelsprijzen op een dieptepunt van 22 euro en die zijn sindsdien toch met ruim 60% gestegen. En nu in Frankrijk gebeurt twee jaar later precies hetzelfde.

Op het moment dat Macron zijn nieuwe energiebeleid vorm probeert te geven in een nieuwe ‘energietransitieblauwdruk’, koopt Kretinsky de steenkoolcentrales voor een onbekend bedrag. Veel heeft hij er ook hier niet voor betaald met aldoor maar weer de politieke CO2-druk van de ‘groenen’ op de achtergrond.

En nu begin 2019 heeft hij een fossiel imperium dat van Hongarije tot in Engeland reikt, met een omzet over 2016 van 5 miljard euro, verdeeld over 40 firma’s in mijnbouw, gas, stroom, warmte, zonneparken en kernenergie met rond de 30.000 werknemers.

Zijn eigen vermogen wordt door Forbes geschat op ruim twee miljard – meer dan Trump om maar eens wat te noemen. Hij is ook eigenaar van Spartak Praag en hij houdt van kunst.

Wat wil die Tsjechische energietycoon met zijn rechterhand Springl eigenlijk met al die overnames? Het antwoord is duidelijk. Ze zien in steen- en bruinkool een voorwaarde voor een onafhankelijke energieproductie, net zoals wij dat in Nederland lang hebben gezegd van onze steenkool in Limburg en later bijna veertig jaar lang, tot die bijna op was, van onze gasbel.

Ze weten natuurlijk wel dat ze de heersende ‘transitieprofeten’ niet bot moeten tegenspreken en dus geven ze er een draai aan. ‘Een mooi idee’ ook volgens Kretinsky, maar je moet niet voor de muziek uitlopen, en juist in die overgangsfase speelt kolen een belangrijke economische rol is zijn stelling.

En ze weten het zeker, in de hele EU wordt kolen nog decennia lang gebruikt, zeker in die landen waar nog tot 80% van de energieproductie gebaseerd is op kolencentrales. Dat klinkt mooi, maar de achterliggende gedachte bij al die overnames is natuurlijk ook dat de stroomprijs de komende jaren zal stijgen door al die onrendabele investeringen in zonne- en windenergie en dat, om de energiekosten nog enigszins dragelijk te houden, we gewoon door zullen gaan met fossiel-gestookte centrales, waarbij kolen wat betreft de prijs het meest stabiel is.

De gok die ze daarbij nemen is dat de prijs van de CO2-certificaten de komende jaren laag zal blijven. Bovendien zijn ze er van overtuigd dat de ‘energietransitie’ op geen enkel manier economisch haalbaar zal blijken te zijn. Voorlopig lijken ze in ieder geval wat betreft het laatste gelijk te krijgen, want de Energiewende in Duitsland heeft inmiddels tot hoge stroomprijzen en Energiearmut geleid. En ook ‘de gele hesjes’ zijn nog lang niet terug in het dashboardkastje.

Kretinsky is zo langzamerhand niet de enige meer die de idee heeft dat Duitsland en andere EU-landen een doodlopende energiepolitiek bedrijven en de kolenindustrie uit handen geeft aan de eerste de beste overnamekandidaat. Zeker nu de kernenergie stap voor stap van het net wordt gehaald, of het nou in België, Duitsland en binnenkort wellicht ook Frankrijk is, draaien de oude bijna afgeschreven bruinkoolcentrales dag en nacht door.

De veel schonere gascentrales die als back-up dienen voor de zonne- en windindustrie worden nauwelijks ingezet of gebouwd omdat ze te duur zijn. En dus komen er nieuwe rondes en kansen zelfs voor de bruinkoolcentrales.

De meeste kolencentrales in Duitsland stammen nog uit de tijd van Kohl, Schröder en zelfs Adenauer. Allemaal gebouwd in een samenhangende structuur met de mijnbouw. En ook al is de laatste ondergrondse kolenmijn onlangs gesloten, de bruinkooldagbouw gaat onverminderd door. En in die samenhang kun je niet zomaar enkele centrales afkoppelen zonder de hele energie productieketen in gevaar te brengen. En in die dagbouw, die vooral gesitueerd is ten oosten van Berlijn, gaat het direct en indirect om ruim 40.000 arbeidsplaatsen. Die ruim je niet zomaar op in een ook al gevoelig ‘AfD politiek’ gebied.

In Frankrijk zie je eenzelfde beweging ontstaan nu het besluit genomen lijkt te zijn. Geleid door de vakbonden die weten dat de centrales tenminste tot 2022 open zullen blijven, zijn de eerste stakingen inmiddels een feit.

Waar Kretinsky bovendien op gokt is dat de discussie over de zgn. ‘capaciteitsmarkt’ weer op de agenda wordt gezet, die er voor moet zorgen dat de kosten gedekt worden van de ‘onrendabele’ top van de basislastcentrales. Dat is dan de prijs die de consument extra zal gaan betalen voor de ‘subsidievoorrang’ die er wordt gegeven aan wind en zon. Een soort ‘cold turkey’ die ons ook in Nederland staat te wachten. Dat is de ultieme gok waar Kretinsky op inzet.

Maar zelfs nu al komt er zeker in de winter zonder zon en wind voldoende geld binnen omdat de prijzen op de spotmarkt dan omhoog vliegen en de feitelijk al afgeschreven bruinkoolcentrales overuren draaien.

Het leidt eigenlijk geen twijfel dat de ‘kolensymboolpolitiek’ zoals die nu in Frankrijk en Duitsland gevoerd wordt ook in Nederland onder druk van de ‘Groene Khmer’ tot eenzelfde uitkomst zal leiden.

In het regeerakkoord staat dat de laatste vijf kolencentrales in Nederland voor 2030 dicht moeten. De voorgenomen sluiting is een heet hangijzer. De energiereuzen Engie en Uniper zijn er niet blij mee. Drie van de vijf kolencentrales, op de Maasvlakte en in de Groningse Eemshaven, zijn pas net in bedrijf. Samen hebben ze bijna zes miljard euro gekost. En dan begint het getouwtrek tussen allerlei partijen met dreigende schadeclaims en natuurlijk milieuorganisaties divers, die ‘kolen op het vuur gooien’.

Ook energiebedrijven Engie en Uniper, de eigenaren van de nieuwe kolencentrales op de Tweede Maasvlakte, willen onder druk van de kolen af, al houden ze voorlopig allerlei vage opties open variërend van bioreststromen tot biomassabijstook, met als laatste optie sluiten.

En dat laatste is pure symboolpolitiek. De CO2 uitstoot in de EU verminder je er niet mee, omdat andere landen dan meer mogen uitstoten en bovendien zul je eigenaren moeten compenseren en uitkopen met belastinggeld. En zo worden mooie centrales (kapitaalgoederen) met belastinggeld vernietigd.

Maar of het zover zal komen is nog maar de vraag. Wie weet neemt een slimme ‘Kretinsky’ net als in Frankrijk de Uniper- en Engie-centrales wel voor een habbekrats over in het ‘energietransitiegokpaleis’, waar karren achter wagens worden gespannen alsof het de gewoonste zaak van de wereld is.

Mijn gok is, is dat het nog weleens langer zo kunnen duren dan menigeen denkt voordat we zelfs in Nederland de kolencentrales zullen sluiten.