De grote risico’s van de Energiewende

De afschaffing van kernenergie en steenkool is een uitdaging. De continuïteit van de energievoorziening moet worden gewaarborgd. Gastcommentaar in Münchner Merkur over aspecten die in de publieke discussie nauwelijks een rol spelen.

Auteur: Roland Farnung.

Vertaling: Martien de Wit.

Corona is het allesoverheersende onderwerp in de media. De energietransitie (Energiewende) is daardoor naar de achtergrond verdwenen. Na de definitieve beslissingen door de politici over de volledige ontmanteling van kolen- en kerncentrales zijn er echter voor dit jaar en volgend jaar belangrijke sluitingen gepland. Tegen eind 2022 zal de laatste van de zes resterende kerncentrales met een totale capaciteit van 8 GW van het net worden losgekoppeld. In Beieren zijn dat de kerncentrales Gundremmingen C en Isar 2.

Bovendien zal tegen eind 2022 ongeveer dezelfde capaciteit van 8 GW aan kolengestookte elektriciteitscentrales buiten bedrijf worden gesteld. De vraag is: kan dit goed gaan en bestaat er een risico op massale black-outs in de elektriciteitsvoorziening?  Verwarming, koeling en verlichting in huizen zouden dan niet meer werken.

Om nog maar te zwijgen van de gevolgen voor handel en industrie. Een blik op de bovenstaande grafiek van het Fraunhofer-instituut, die laat zien hoe de vraag naar elektriciteit momenteel dagelijks wordt gedekt, verduidelijkt het probleem. Deze grafiek kan ook op het internet worden bekeken. Door erop te klikken, geeft de stroomopwekkingscurve de numerieke gegevens van de verschillende stroombronnen voor elk tijdstip.

Zie hier.

Ervan uitgaande dat de rode band van kernenergie in de grafiek volledig is verdwenen en de zwarte band van steenkool op elk tijdstip met ongeveer dezelfde hoeveelheid afneemt, moet men zich afvragen: “Hoe kan dit tekort aan elektriciteitsproductie in 2021 en 2022 worden vervangen?” Zonne- en windenergie zullen daartoe niet in staat zijn, hoewel van 2000 tot 2019 het ongelooflijke bedrag van € 294 miljard is geïnvesteerd in zwaar gesubsidieerde installaties voor de opwekking van hernieuwbare energie, met name zonne-energie, ten koste van de kleine elektriciteitsgebruikers.

De bekende televisiejournalist Franz Alt heeft weliswaar gelijk met zijn bewering dat de zon geen rekening stuurt. Maar het verzamelen van zonlicht is nog steeds duur. Overigens kan uit de grafiek worden opgemaakt dat de bijdrage van zonne-energie aan de dekking van de elektriciteitsvraag marginaal is, zeker in deze tijd van het jaar. De elektriciteit die door zonne-energiecentrales in het net wordt gebracht, is te zien als kleine gele gebieden aan de top van de elektriciteitsproductiecurve, en dan alleen overdag, omdat zoals wellicht bekend, de zon ’s nachts niet schijnt.

Als men het tweede diagram bekijkt, dat de thans nog bestaande elektriciteitsopwekkings-capaciteiten weergeeft, ziet men tot zijn grote verbazing dat de inmiddels ontstane capaciteit aan zonnecentrales ongeveer overeenkomt met de som van de capaciteiten van de thans nog bestaande kerncentrales en alle op het net aangesloten kolen- en bruinkoolcentrales. Ergens moet het vele geld voor de investeringen in regeneratieve energiecentrales zijn gebleven.

Zie hier.

Er is dus een groot verschil tussen de geïnstalleerde en de werkelijk geleverde capaciteit van zonne-installaties in het donkere jaargetijde. Het is twijfelachtig of de resterende reserves van gasgestookte elektriciteitscentrales het tekort in de elektriciteitsproductie kunnen compenseren.

Ook de invoer van elektriciteit uit andere EU-landen zal het gebrek aan capaciteit waarschijnlijk niet kunnen compenseren. Nieuwe gasgestookte elektriciteitscentrales kunnen niet worden gebouwd in de korte beschikbare tijd tot eind 2022. Wat de toekomstige ontwikkelingen betreft, dient te worden opgemerkt dat aardgas geenszins vrij van kooldioxide is. Per geproduceerd kilowattuur (kWh) bedraagt de CO2-uitstoot van aardgas 650 gram, tegen 800 gram voor steenkool. Het zal dan ook vele jaren duren voordat de CO2-uitstoot voor de bouw van nieuwe gasgestookte elektriciteitscentrales kan worden gecompenseerd door dit relatief kleine verschil.

Op basis van de genomen politieke besluiten zullen wij in de toekomst een regime hebben van elektriciteitsopwekking uit duurzame bronnen plus elektriciteitsopwekking en reserve-opslag door aardgascentrales.

Het is strategisch zeer bedenkelijk dat zonder aardgas uit Rusland de energietransitie en de geplande energieproductiestructuur, zoals die reeds door de politici zijn ingevoerd, niet mogelijk zijn. Wat is de reden hiervoor? In Duitsland hebben we nu al een aandeel van 44% aardgas in de warmtevoorziening. Het huidige aandeel van aardgas in de elektriciteitsproductie bedraagt 16%. Dit aandeel zal stijgen tot 50 à 60% zodra de besluiten tot geleidelijke afschaffing stap voor stap worden uitgevoerd.

Momenteel komt 50% van de aardgasleveringen uit Rusland, terwijl de eigen Duitse productie slechts 6% bedraagt. De rest komt voor de helft uit Noorwegen en voor de helft uit Nederland (!), waar de gasreserves uitgeput raken.

Wie deze feiten kent, heeft veel stof tot nadenken. Dit betekent immers dat wij grotendeels afhankelijk zijn van Rusland, en dus van meneer Poetin, voor de energielevering voor warmte en elektriciteit, die essentieel is voor het bestaan van onze samenleving. Het vroeger geldende basisprincipe van het energiebeleid, namelijk een noodzakelijke diversificatie van de energiebronnen, ook in regionaal opzicht, is achteloos overboord gegooid.

Frankrijk zou het zich niet kunnen veroorloven zo’n onverantwoordelijke strategische fout te maken. Ik herinner me nog goed de Wereld Energie Conferentie in 1986 in Cannes. De openingstoespraak van de toenmalige Franse president Mitterand begon met de zin: “Energie is het levensbloed van elke samenleving en de hardste oorlogen werden uitgevochten om de toegang tot energie”. Deze uitspraak geldt vandaag de dag nog steeds. Het verdedigen van onze waarden en politieke doelen tegenover Rusland zal in de toekomst niet gemakkelijk zijn. Zeer interessant is de rol van het BDI (Bundesverband der Deutschen Industrie) en de Duitse industrie met betrekking tot de energietransitie.

Tot dusver is de Duitse industrie er in feite in geslaagd alle lasten van de energietransitie te ontlopen, in tegenstelling tot kleine elektriciteitsafnemers en eindverbruikers. De industrie betaalt noch een terugleveringstarief voor energie uit hernieuwbare bronnen, noch de heffing voor CO2, die sinds 1 januari 2021 door de EU is opgelegd en die eindverbruikers sinds kort moeten betalen bij tankstations en voor stookolie en aardgas. De ‘koolstoflek-lijst’ van de EU maakt het mogelijk.

Daarbij komen nog de uiterst gunstige elektriciteitsprijzen waartegen grote industriële ondernemingen elektriciteit kunnen inkopen op de elektriciteitsbeurs. Dit is te danken (of wijten?) aan het feit dat voorrang wordt gegeven aan de levering van stroom aan het elektriciteitsnet door de gesubsidieerde installaties voor hernieuwbare energie. De conventionele elektriciteitscentrales moeten dan vechten om de resterende vraag en kunnen hun elektriciteitsproductie vooral in de zomer vaak slechts verkopen tegen net iets meer dan hun marginale kosten,.

In dit opzicht heeft de Duitse industrie tot dusver zeer goed met de energietransitie kunnen leven en heeft zij geen gevoel van verontrusting ontwikkeld dat zij aan de politici had moeten overdragen. Blijkbaar hebben de BDI en de industrie er echter helemaal niet bij stilgestaan dat de elektriciteitsprijzen ook voor hen heel anders zullen zijn in de toekomst, wanneer elektriciteit in hoofdzaak alleen nog wordt opgewekt door zonne- en windenergiecentrales en in nieuwe en bestaande aardgascentrales die duur aardgas gebruiken. Overigens is het mij niet duidelijk wie in dit nieuwe systeem zonder overheidssubsidies überhaupt nieuwe aardgascentrales zou willen bouwen.

Samenvattend moet worden gevreesd dat met de verdere uitvoering van de door de politici bedachte Energiewende de leveringszekerheid in ons land in gevaar komt, de afhankelijkheid van Rusland voor de aardgasvoorziening massaal toeneemt en ook de toekomstige ontwikkeling van de elektriciteitsprijzen onzeker en voor de industrie niet meer te calculeren is.

Over de auteur

Roland Farnung was onder meer voorzitter van de raad van bestuur van Hamburger Elektrizitätswerke van 1985 tot 1994 en van het in Essen gevestigde energieconcern RWE van 1994 tot 1998. De afgestudeerde bedrijfskundige woont nu in Murnau am Staffelsee.