Windparken: heroverweging vergunningverlening conform Europese richtlijnen vrijwaren van de schadelijke effecten van industriële windturbinesDe duivelskring van initiatiefnemers en overheden, die verzaken de bewoners te vrijwaren van de schadelijke effecten van industriële windturbines, kan nu doorbroken worden.

Een gastbijdrage van Nico Broekema (Voorzitter Democratisch Energie Initiatief, DEI)

Die agenda zit in de recente uitspraken van de Raad van State (RvS) tegen diverse industriële windturbine parken.

De recente uitspraken van de Raad van State (RvS) inzake industriële windturbine parken zijn een impuls voor de lokale democratie en vormen de inleiding tot een nieuw hoofdstuk in de juridische strijd tegen de huidige top-down besluitvormingsmodellen. Vooral het recht van de schadelijdende bewoners op schadevergoeding is hierbij een speerpunt.

Het herstel van de lokale autonomie en het ontwikkelen van schadeclaims voor de burger kunnen met de recente uitspraken meer perspectief krijgen.

De uitspraken van 30 juni en 28 juli 2021 van de RvS markeren meer dan een begin van een formele juridische ommezwaai bij de RvS, bereikt na jarenlange juridische strijd, acties van bewoners, politieke en maatschappelijke druk. Wij zijn nu aan zet om met inventieve juristen de materiële invulling ervan te sturen en te verzorgen. Vooral als het gaat om de uitwerking van het normenkader van de Strategische Milieu Beoordelings (SMB) richtlijn van de EU uit 2001 en het Verdrag van Aarhus (dat ook nog eens ‘extra’ van kracht is omdat het is omgezet is in een EU richtlijn).

Normenkader SMB richtlijn en Verdrag van Aarhus

Aan vooral de SMB-richtlijn zijn vier stappen te ontlenen. Deze uit de SMB richtlijn – en overigens ook uit de ‘eigen’ grondwettelijke geldende voorzorgplicht van de overheid – te destilleren logische vier stappen zou elke gemeenteraad zich eigen moeten maken:

  1. stel het beschermingsniveau vast voor het gebied waarop een beoogd plan van toepassing is. Doe dat conform het Verdrag van Aarhus van begin af aan met de inwoners (volwaardige participatie);
  2. onderzoek de milieueffecten en gezondheidseffecten voor het beoogd plan en deel de uitkomst met de inwoners;
  3. beoordeel en stel vast met de bewoners of met wetenschappelijke garanties het bestaande beschermingsniveau voor het gebied gehandhaafd of verbeterd wordt als het beoogde plan gerealiseerd zou worden;
  4. bij het ontbreken van wetenschappelijke garanties gaat het plan niet door. Indien wel aanwezig worden met bewoners harde randvoorwaarden vastgesteld, alvorens de raad tot besluitvorming over gaat.

Dit besluitvormingsmodel is door geen enkele gemeenteraad toegepast. Ook niet door het ministerie van EZK, daar waar het ministerie zich met de Crisis en Herstelwet de positie van bevoegd gezag toegeëigend heeft. Zoals in De Monden/Oostermoer.

Het “SMB-besluitvormingsmodel” op basis van de EU-richtlijnen en het Verdrag van Aarhus had de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) natuurlijk allang voor de gemeenteraden moeten maken. Maar de VNG met voorzitter Jan van Zanen (VVD) en secretaris Eric van Oosterhout (PvdA) verschiet haar kruit tot nu toe kennelijk liever aan het programma van de Regionale Energie Strategie waarin de VNG financieel verweven is met de rijksoverheid. Het DEI heeft hier het VNG bestuur via de voorzitter en secretaris van de VNG bij brief op aangesproken. Er zal een gesprek volgen.

Schadeclaims bewoners

Advocaat Peter de Lange heeft op de recente uitspraken van de RvS een commentaar geschreven dat woensdag 28 juli in de Nieuwsbrief DEI en op de site van De Lange geplaatst is (bijlage). Daaruit blijkt dat Peter de Lange op 15 juni jl. ter zitting in de Raad van State de medisch specialisten Jan de Laat en hoogleraar KNO Louw Feenstra het verband tussen windturbines en gezondheidsschade door windturbines aan heeft laten tonen. De Raad van State gaat hier in de recente uitspraken niet op in. De opvattingen van onze hoogste bestuursrechters op dit onderwerp weten we dus (nog) niet.

Dit spoort ons aan het juridische feitencomplex op het punt van de door de industriële windturbines veroorzaakte gezondheidsschade verder te versterken.

Het gaat in het recht uiteindelijk om de feiten. Feiten, feiten en nog eens feiten. Het juridisch vertalen en hard maken van deze feiten is één van onze opgaven in de komende samenwerking landelijk en lokaal met advocaten. In de windparken N33 (Meeden/Groningen) en De Monden/Oostermoer (Veenkoloniën Drenthe) zijn belangrijke stappen gaande om het juridische feitencomplex meer bruikbaar te maken voor gerechtelijke procedures.

Met de hoogleraren Herman Bröring en Albert Koers is het Democratisch Energie Initiatief (DEI) daar bij betrokken. Het naar initiatiefnemers kwistige ‘rijke’ ministerie van EZK is daar bevoegd gezag en mag zich niet langer verschuilen achter schadeclaims waar RWE en andere initiatiefnemers mogelijk mee gaan dreigen als gevolg van het door ons geëiste intrekken van de in strijd met het EU recht verleende vergunningen. Deze houding van de overheid, waardoor de mensen die gezondheidsschade lijden in de kou blijven staan, is niet meer van deze tijd.

Het ontwikkelen van schadeclaims voor de schadelijdende bewoners en het vergoeden van schade aan hen is nu aan de orde!

Dat is ook een thema van DEI in de bespreking die gepland staat tussen de SG van EZK en DEI na het zomerreces.

Meerdere juridische wegen en ankers

Het doel is het ontwikkelen van schadeclaims naar initiatiefnemers die onzorgvuldig maatschappelijk handelen en schadeclaims naar de overheden die in hun positie van bevoegd gezag vergunningen hebben afgegeven in strijd met onder meer met het EU-recht. En die niet uit zich zelf de bewoners schadeloos stellen.

Bestuursorganen, het bevoegde gezag, moeten terdege gaan beseffen dat zij niet alleen met initiatiefnemers te maken hebben maar ook met burgers als het gaat om schade.

De noties van het civiel (waaronder buren-) recht zijn in deze casuïstiek ook evident aan de orde. Zeker voor de initiatiefnemers geldt dit. Zij behoren zich op basis van de huidige wetenschap en kennis over de schadelijke effecten van windturbines maatschappelijk verantwoord te gedragen. Zij dienen er uit zich zelf voor te waken niet onrechtmatig te handelen. Dit staat los van de bestuursrechtelijke doctrine van de formele rechtskracht van afgegeven vergunningen.

Onze stelling is dat initiatiefnemers in diverse situaties onrechtmatig handelen naar de burgers die overlast en gezondheidsschade ondervinden. Daarmee maken de initiatiefnemers zich schadeplichtig in het kader van de onrechtmatige daad.

Het anker van het bestuursrecht is dus niet het enige waar we voor liggen in de juridische strijd tegen de onwettige en ondemocratische uitwassen in de besluitvorming. Het wachten is op initiatieven van in het schaderecht gespecialiseerde juristen. En die zitten niet alleen op de Zuid-As.

Lokale autonomie en rol gemeenteraden

Het is vanaf nu zaak dat lokaal/regionaal overal door de organisaties die daar mee bezig zijn de gezondheids- en overlast- klachten van industriële windturbines goed verzameld en extra goed gedocumenteerd worden.

De duivelskring van initiatiefnemers en overheden die verzaken om de bewoners te vrijwaren van de schadelijke effecten van industriële windturbines moet nu doorbroken worden.

De komende periode wordt de rol van het lokaal bestuur belangrijker. Dat wordt geadstrueerd door de recente RvS-uitspraken. De raad en het college van de gemeente krijgen de klappen voor hun (vaak blinde) navolgzaamheid van het landelijk beleid van het ministerie van EZK en het Nationaal RES Programmabureau.

Windparken: heroverweging vergunningverlening conform Europese richtlijnen vrijwaren van de schadelijke effecten van industriële windturbines

Nico Broekema.

De huidige gang van zaken in de besluitvorming van de energietransitie maakt duidelijk dat het uitschakelen door de rijksoverheid van de lokale autonomie zijn grenzen heeft bereikt. De gemeenteraden zijn aan zet om zichzelf de expertise te verwerven om op grond van de beginselen van onze rechtsstaat en de daarbij horende wet- en regelgeving de daarop gebaseerde besluiten te nemen. En een einde te maken aan de door het rijk, VNG en IPO gemodelleerde besluitvorming, die functioneert als een valkuil voor de gemeenten. Dat kunnen bij uitstek de gemeenteraden zelf doen, gebruik makend van hun grondwettelijke positie (hoofd van de gemeente) en de verantwoordelijkheid die ze hebben om onder meer de EU richtlijnen uit te voeren. Hiervan een item maken in het kader van de komende raadsverkiezingen in het voorjaar van 2022 zou een goede bijdrage zijn aan het herstel van onze democratische rechtsstaat.

***

Voor wie de site van Peter de Lange wil raadplegen, zie hier.

***

Windparken: heroverweging vergunningverlening conform Europese richtlijnen vrijwaren van de schadelijke effecten van industriële windturbines