Zoals ik al vaak heb geschreven, kunnen de gevestigde media het niet laten ons met de regelmaat van een klok te confronteren met steeds weer nieuwe brokjes klimaatellende. Afgelopen zaterdag was het in de Volkskrant weer raak. In de – overigens voortreffelijke – bijlage ‘Sir Edmund’ stond weer een lang artikel (zes pagina’s!) van Bard van de Weijer over hoe moeilijk het is om van onze CO2-verslaving af te komen.

Ik pik er een aantal elementen uit.

Zoals de mens zich na het sporten een vette snack toestaat, zo lijkt ook de duurzaam levende mens zijn goede gedrag te ‘compenseren’. En weg is de milieuwinst. Hoogleraar Henriëtte Prast heeft een oplossing bedacht: doe CO2 en water op de bon.

Het lekkerste van sporten: die welverdiende Mars na afloop van een intensieve trainingssessie. Of dat glas wijn bij het eten, hoewel u zichzelf nog zo had voorgenomen niet meer door de week te drinken. Maar ja, het was vandaag zo druk op het werk, dat u zich wat extra ontspanning gunt.

Er is zelfs een wetenschappelijke term voor dit gedrag: moral self licensing, of in het Nederlands de morele vrijbrief. Jezelf toestaan een goede inspanning te ‘compenseren’ met iets dat niet zo goed is. Omdat het nu eenmaal lekker is. …

De mens is een irrationeel wezen, wat tot uiting komt als we ons duurzaam proberen te gedragen. Wie zich inspant om bijvoorbeeld minder te vliegen, minder vlees te eten of groene stroom te gebruiken, zal soms compensatiegedrag vertonen. Hieronder drie belangrijke gedragseconomische effecten:

Morele vrijbrief: na het vertonen van goed gedrag geven mensen zichzelf een vrijbrief om op een ander terrein te zondigen. Bijvoorbeeld: ‘Ik eet geen vlees, dus ik mag best jaarlijks met het vliegtuig naar Azië.’

Rebound effect gedragsverandering kunnen energiebesparende vernieuwingen deels teniet doen. De bekendste is: wie ledlampen koopt, laat vaker het licht branden omdat het verbruik veel lager is en lampen niet meer stuk gaan. Of ze kopen een zuinige hybride en gaan daarmee meer kilometers maken.

Halo-effect mensen hebben de neiging iemand op grond van een positief kenmerk allerlei andere goede kwaliteiten toe te dichten. Geldt ook voor bedrijven. Koffiebedrijf Starbucks prijst zijn bekers als ‘recycleerbaar’ aan, waardoor mensen denken dat ze worden gerecycled, of uit gerecycled materiaal bestaan. Maar dit gebeurt niet altijd.

Bard van de Weijer is te rade gegaan bij Henriëtte Prast, hoogleraar gedragseconomie aan de Tilburg Universiteit en lid van de Eerste Kamer voor D66. Zij verklaarde zich voorstander van rantsoenering.

Het voordeel van rantsoenering boven belastingen is dat iedereen even zwaar getroffen wordt.

Waar compensatiegedrag bij sporten of afvallen hooguit effect heeft op het persoonlijk welbevinden, is het effect vervelender als het gaat om milieu- of klimaatbescherming, zegt Prast. De psychologie van de morele vrijbrief, het rebound-effect of het halo-effect maakt het lastig de samenleving duurzamer te maken. …

Het beeld is dus niet erg rooskleurig: we ‘compenseren’ mogelijk goed milieugedrag met gedrag dat besparingen deels tenietdoet. Als campagnes al effect hebben, ebt dat snel weg. Daarnaast vinden we ook nog eens dat vooral de buurman minder auto moet rijden. Hoe gaat de irrationele mens – u en ik – de klimaatdoelen van Parijs ooit halen?

Prast komt met een opmerkelijke oplossing: zet klimaatonvriendelijke producten op rantsoen, zegt ze. Net zoals in de Tweede Wereldoorlog basisproducten op de bon gingen. Er was toen een acuut tekort aan voedsel. Dit systeem voorkwam dat rijken niets tekort kwamen, terwijl het arme deel van de bevolking crepeerde, schetst Prast. ‘Als er geen rantsoen was ingesteld, zouden mensen met genoeg geld eten kunnen kopen, terwijl mensen met weinig geld waren omgekomen door de honger.’ Door spullen op de bon te doen, ontstond een eerlijker en efficiëntere verdeling van eerste levensbehoeften. ….

Door het klimaat op de bon te doen, snijdt het mes aan twee kanten, zegt Prast. Want sinds Parijs weten we precies hoeveel CO2 iedere burger elk jaar mag uitstoten. Geef iedereen daarom een jaarlijks kooldioxidebudget. ‘Dan mag je zelf weten of je het uitgeeft aan die vakantie op Bali, of aan biefstuk.’

Consumenten zullen worden aangespoord klimaatvriendelijke producten te kopen, waardoor bedrijven worden gestimuleerd klimaatvriendelijker te produceren. Rantsoenering grijpt in op het hele systeem, waardoor het kan veranderen, stelt de hoogleraar. Critici zeggen dat hiermee de vrijheid van consumenten wordt beperkt. Prast: ‘Dat is waar, maar binnen deze beperking hebben consumenten nog steeds alle vrijheid.’ Bovendien hebben we gezamenlijk afgesproken dat we de klimaatdoelen willen halen, dus moet er minder CO2 worden uitgestoten. ‘Wil je dat eerlijk verdelen, of sommigen wel en anderen niet laten bijdragen?’

Aldus Henriëtte Prast.

Lees verder hier.

Wie even zijn fantasie de vrije loop laat gaan, kan al gauw bedenken dat de invoering van een persoonlijk CO2–budget een schrikbarende aantasting van de individuele vrijheid van consumptie en een Kafkaëske bureaucratie impliceert. Zou dit idee in Nederland politiek haalbaar zijn? Ik vermoed het niet, maar je weet het maar nooit. Er is ook besloten om zo’n 100 miljard uit te geven voor klimaatbeleid dat een theoretisch, modelmatige uitgerekende vermindering van de temperatuur van 0,0003 graden Celsius in 2100 op zou leveren. Zo veel geld voor een onmeetbaar resultaat!

Naast Kajsa Ollongren met haar beperking van de vrijheid van meningsuiting door het censureren van ‘nepnieuws’ en de afschaffing van het referendum, is er nu ook een andere D66’er, Henriëtte Prast, die voorstander is van de invoering van een diep ingrijpende beperking van de individuele vrijheid, dit keer van de consumptie.

Met deze twee Big Sisters is een vliegende start gemaakt met de transgenderisering van Big Brother. En dát bij een partij die zich traditioneel altijd als het redelijke alternatief presenteerde!

 

Gerelateerd: