Kerncentrale van Borssele. Foto: Shutterstock.

Door Ir J. Feenstra.

Tsjernobyl is er de oorzaak van dat gedurende tientallen jaren nieuwe kerncentrales ondenkbaar waren – eigenlijk wereldwijd. Onder Russische en OekraÏense partij-organisaties en de het daarbij horende gecentraliseerde bewind, dat zijn eigen doelen had voor elektriciteitsopwekking, werd kernenergie beschouwd als een bewezen betrouwbare techniek. Het bouwen van atoomonderzeeërs viel in dezelfde categorie. (zie Serhii Plokhy, Chernobyl, History of a Tragedy)

Het uiteindelijk aantal doden onder hulpverleners, de bemanning van de centrale en bevolking ver weg en dichtbij was groot.

Heden hebben alle kerncentrales een stevig gebouw waar een met kerosine volgeladen grote passagiersjet op kan neerstorten zonder dat de reactor daardoor wordt beschadigd. En werkers en omwonenden lopen zo nauwelijks gevaar.

Het verhaal van de eerste kernbommen op Japan is nog steeds van invloed op de houding van het grote publiek. Ook al heeft de sinds Hiroshima ingestelde Japans Amerikaanse commissie voor de invloed van straling op de bevolking geen schade vast kunnen stellen. De straling is of dodelijk, zoals in het geval van een atoombom, of het leven gaat ruwweg door. Van blijvende schadelijke invloed op de mens is niets gebleken.

De beide andere bekende gebeurtenissen, Fukushima en Three Mile Island, zijn eigenlijk voorbeelden van hoe goed de veiligheidsvoorzieningen werken.

Bij Three Mile Island deed de kerncentrale precies waar hij voor ontworpen was en lekte geen straling naar buiten toen de reactor kapot ging. Echter de paniek die zich via de pers en radio meester maakte van een groot deel van de bevolking, had onder andere een verhoogd aantal abortussen tot gevolg

In Japan komen veel tsunami’s voor: het land ligt op een breukzone. Kerncentrales zijn in Japan ontworpen om daar tegen te kunnen. De kerncentrale Fukushima was met het oog op een heel grote voorspelde tsunami ruim van tevoren uitgeschakeld. Dat de koelaggregaten die zorgen voor nakoeling werden uitgeschakeld door een extreem grote vloedgolf was dan ook geen verrassing.

Waar het fout ging, met als gevolg het smelten van de kernen van de kerncentrale, had een andere oorzaak. Voor de beslissing om de reservekoeling, die klaar stond om te worden ingeschakeld, was het uitroepen van de noodtoestand nodig. Het is de eerste minister die dat moest en kon doen in Japan. Dat kostte twee dagen. En daar wacht een oververhitte kernreactor niet op. Die wordt zo heet dat hij smelt en in de aarde verdwijnt, zoals ook gebeurd is.

Uiteindelijk is ten gevolge van de meltdown maar één slachtoffer te betreuren

Het besluit om de 17 Duitse kerncentrales te sluiten is door Bondskanselier Merkel genomen na Fukushima. De Duitse centrales hebben vele jaren zeer goedkope stroom geleverd omdat ze 24 uur per etmaal actief waren.

In vele woningen werd in de nacht warmte opgeslagen door elektrische verhitting van stenen opslag. Overdag kwam dat vrij zodat de woning op kamertemperatuur bleef. Belangrijker nog was het voordeel van grote hoeveelheden goedkope elektriciteit voor het bedrijfsleven in de Bondsrepubliek.

Had Nordrhein-Westfalen gekozen voor het in bedrijf stellen van Kalkar, een broedreactor die nieuwe splijtstof kweekt, dan hadden daarmee 5 gewone kerncentrales stroom kunnen produceren. Nu is het een pretpark dat stroom nodig heeft.

Waarom zouden kerncentrales duur zijn? De 17 Duitse kerncentrales zijn indertijd gebouwd door bijvoorbeeld Siemens, dat een standaardmodel had ontwikkeld dat was goedgekeurd door de toezichthoudende instantie, de TUV.

Ook Kalkar, hoewel het een first of its kind-centrale was, is redelijk binnen het budget gebouwd. Zodra echter tijdens de bouw door van buiten komende initiatieven de activiteiten moesten worden onderbroken, vinden er aanzienlijke kostenstijgingen plaats. Het wijzigen van een ontwerp tijdens de bouw betekent altijd een enorme kostenoverschrijding. Die kan wel worden terugverdiend, mits de bedrijfstijd wordt opgerekt naar bijv 80 jaar. En dat is goed en bedrijfsmatig te doen. Zo worden de hoge investeringen toch terugverdiend.

Op de bouwplaats zelf, waar de onderdelen samen komen en tenslotte een complete kerninstallatie vormen, is onderbreken van activiteiten sterk kostenverhogend. Het kan dan zomaar een verveelvoudiging van de kosten betekenen. Dat was de ervaring zowel in Finland als in Normandië, toen daar voor het eerst na Tsjernobyl kerncentrales neergezet werden.

Waarom? De ervaring met het bouwen van kerncentrales was was vèr voor Tsjernobyl ruim voorhanden. Maar op de bouwplaats, waar alle onderdelen volgens een nauwgezet schema bijeen komen, is elke onderbreking zwaar kostenverhogend. En die onderbrekingen waren legio als gevolg van voortdurende wijzigingen in veiligheidseisen.

Rusland heeft Finland voor een vaste prijs een kerncentrale aangeboden. De Russen bouwen hun kerncentrales in serie. Dat die centrale niet kan worden opgeleverd, vindt zijn oorzaak in de oorlog in Oekraïne.

Frankrijk dat besloten heeft om kerncentrales aan zijn bestaande aantal toe te voegen, wordt met een ander probleem geconfronteerd, namelijk het gebrek aan vaklieden. De voormalige minister van natuur in Frankrijk heeft heimelijk het onderhoud van de Franse centrales teruggeschroefd, zodat ook de opleiding van kernenergie-ingenieurs sterk is teruggelopen. De huidige Franse regering kan daarom niet, zoals is besloten, op korte termijn nog nieuwe centrales bijbouwen, zoals publiekelijk is aangekondigd.

Hoe langer kerncentrales in bedrijf zijn, des te lager wordt de stroomprijs, zoals in Borssele. Die centrale heeft alle voorzieningen voor het opbergen van afval en het uiteindelijk afbreken van de centrale ruimschoots bijeen gespaard. En hoe groter de centrale des te sneller dat gaat, want het verkoopvolume van de kWh ’s is groter. En de afbraakkosten zijn verhoudingsgewijs lager

Er is thans veel aandacht voor het bouwen van kleine kerncentrales. Ten eerste kan dat niet voordat er gedurende geruime tijd betrouwbare bedrijfsuren mee gemaakt zijn. Ook al ziet het ontwerp er goed uit en lijkt de politiek – weliswaar per vergissing – daarvan voorstander. De kleinschaliger kerncentrales op oorlogsschepen werken op sterk verrijkt uraan, bepaald niet goedkoper, en heeft geen lage kWh-prijs. Want militairen rekenen anders.

Dan volgen nog de plannen voor met vloeibaar zout geïntegreerde kernreactoren. In de jaren 50/60 is dat uitgebreid beproefd in Delft, alsook in Arnhem waar een proefmodel gewerkt heeft. De conclusie was: teveel problemen met de koelmiddelen. En hoewel vorderingen worden gemaakt op tal van universiteiten die problemen zijn nog steeds niet opgelost.

Het doet denken aan de vliegtuigindustrie waar nog steeds verkeersvliegtuigen gepopnageld worden als verbinding tussen de platen, waarmee ook bijv. bij Boeing gebouwd wordt. De Franse Caravelle was gelast wat metaaltechnisch beter is omdat je niet zoals bij popnagelen telkens een gat maakt in het plaatmateriaal. Waarom gebruikt de huidige luchtvaart dan toch vrijwel alleen popnagelverbindingen? Omdat dat te maken heeft met marktomvang en die was groter in de US dan in Frankrijk. En dan is het popnagelen thans zo geperfectioneerd dat het niet voor een gelaste aluminiumverbinding onderdoet.

Kernenergie staat klaar om de wereldbevolking van goede en goedkope elektriciteit te voorzien. Maar vooral in de westerse wereld wordt zulks door irrationele angst bemoeilijkt. Niettemin zijn er thans wereldwijd vele honderden kerncentrales in aanbouw en/of in de planning. De schattingen over het totaal in aan bouw of geplande kerncentrales zegt niets over het werkelijke tempo van inbedrijfsneming, gezien de immer aanwezige huiver die tot vertragingen lijdt, behalve in centraal geleide economieën.

***

Literatuur

F.R. Bogtstra, Kernenergie hoe zit dat? Beta text, Bergen Noord Holland.

Serhii Plokhyn, Chernobyl,  History of a Tragedy.

***

Gerelateerd: